Lope de Vega, lector de poetas europeos: unas notas sobre el soneto 112 de las «Rimas»

Autores/as

DOI:

https://doi.org/10.13035/H.2025.13.01.26

Resumen

El soneto 112 de las Rimas de Lope de Vega constituye un alarde de ingenio y de habilidad poética por parte del autor, pues combina con agudeza versos de ocho autores distintos en cuatro lenguas diferentes (cuyas referencias añade puntualmente Lope) y les da cierto sentido. En este artículo se analiza en detalle el texto del soneto, con la intención de rastrear qué ediciones de los distintos poetas pudo haber manejado Lope y estudiar en qué medida, a partir de esas fuentes, se puede revisar y enmendar el texto del soneto.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Citas

Aquilano, Serafino, Opere del facundissimo Seraphino Aquilano, collecte per Francesco Flavio, Roma, per maestro Ioanni de Besicken, 1502.

Aquilano, Serafino, Opere dello elegantissimo poeta Seraphino Aquilano nuovamente con diligentia impresse con molte cose aggiunte, Firenze, per Filippo di Giunta, 1516.

Aquilano, Serafino, Opere dello elegantissimo poeta Seraphino Aquilano con molte cose aggiunte di nuovo, Vineggia, per Melchiorre Sessa, 1526.

Aquilano, Serafino, Opere, nuovamente ricorrette, et con diligentia impresse, in Venegia79, per Nicolò de Bascarini, 1548.

Aquilano, Serafino, Poema di Seraphino, Pesaro, por Girolamo Soncino, 1509.

Aquilano, Serafino, Le rime di Serafino de’ Ciminelli dall’Aquila, volume primo, ed. Mario Menghini, Bologna, Romagnoli-Dall’Acqua, 1894.

Aquilano, Serafino, Sonetti e altre rime, ed. Antonio Rossi, Roma, Bulzoni, 2005.

Ariosto, Ludovico, Orlando furioso… Con le annotationi, gli Avvertimenti e le dichiarationi di Girolamo Ruscelli, in Venetia, appresso Vincenzo Valgrisio, nella bottega d’Erasmo, 1558.

Ariosto, Ludovico, Orlando furioso… Con le annotationi, gli Avvertimenti e le dichiarationi di Ieronimo Ruscelli, Venetia, appresso gli heredi di Vincenzo Valgrisi, 1580.

Ariosto, Ludovico, Orlando furioso, Venetia, appresso Francesco de Franceschi Senese e compagni, 1584. [Incluye también las «Annotationi, avvertimenti e dichiarationi di Ieronimo Ruscelli»].

Ariosto, Ludovico, Orlando furioso, ed. Santorre Debenedetti y Cesare Segre, Bologna, Commissione per i Testi di Lingua, 1960.

Ariosto, Ludovico, Orlando furioso, introduzione e commento di Emilio Bigi, ed. Cristina Zampese, indici di Piero Floriani, Milano, BUR Rizzoli, 2018.

Autoridades = Real Academia Española, Diccionario de la lengua castellana, en que se explica el verdadero sentido de las voces, su naturaleza y calidad […], Madrid, Imprenta de Francisco del Hierro, 1726-1739. Consultado en línea: https://apps2.rae.es/DA.html.

Barrera, Cayetano Alberto de la, Nueva biografía de Lope de Vega, Madrid, Establecimiento Tipográfico «Sucesores de Rivadeneyra», 1890.

Bense-Dupuis, Pierre, L’Apollon ou l’oracle de la poesie italienne et espagnole, Paris, chez Toussainct Quinet, 1644.

Boscán, Juan, Poesía, ed. Pedro Ruiz Pérez, Madrid, Akal, 1999.

Boscán, Juan, y Garcilaso de la Vega, Las obras de Boscán y algunas de Garcilaso de la Vega, Barcelona, Carles Amorós, 1543.

Boscán, Juan, y Garcilaso de la Vega, Las obras del Boscán y algunas de Garcilaso de la Vega, Medina del Campo, por Pedro de Castro, a costa de Juan Pedro Museti, 1544.

Boscán, Juan, y Garcilaso de la Vega, Las obras de Boscán y algunas de Garcilaso de la Vega, [Roma], por Antonio de Salamanca, 1547.

Boscán, Juan, y Garcilaso de la Vega, Las obras de Boscán y algunas de Garcilaso de la Vega, León [Lyon], por Juan [Jean] Frellon, 1549.

Boscán, Juan, y Garcilaso de la Vega, Las obras de Boscán y algunas de Garcilaso de la Vega, Stella [Estella, Navarra], por Adrián de Amberes, 1555.

Boscán, Juan, y Garcilaso de la Vega, Las obras de Boscán y algunas de Garcilaso de la Vega, repartidas en cuatro libros, Anvers, en casa de Martín Nucio, 1556.

Boscán, Juan, y Garcilaso de la Vega, Las obras de Boscán y algunas de Garcilaso de la Vega, repartidas en cuatro libros, en Anvers, en casa de Pedro Bellero / Martín Nucio, 1597.

Camões, Luís de, Lírica completa II: sonetos, ed. Maria de Lurdes Saraiva, Lisboa, Imprensa Nacional / Casa da Moeda, 1980.

Camões, Luís de, Os Lusíadas, Lisboa, em casa de António Gonçalvez, 1572.

Camões, Luís de, Os Lusíadas, Lisboa, por Manoel de Lyra, 1584.

Camões, Luís de, Os Lusíadas de Luís de Camões, agora de nouo impresso, con algūas anotaçōes de diversos autores, em Lisboa, por Manoel de Lyra, 1591.

Camões, Luís de, Os Lusíadas de Luís de Camões, polo original antigo agora novamente impressos, em Lisboa, por Manoel de Lyra, a custa de Estevão López, 1597.

Camões, Luís de, Os Lusíadas, ed. Álvaro Júlio da Costa Pimpão, apresentação de Aníbal Pinto de Castro, Lisboa, Instituto Camões, 2000.

Camões, Luís de, Obras completas, ed. Hernani Cidade, vol. I, Redondilhas e sonetos, Lisboa, Livraria Sá da Costa editora, 1971.

Camões, Luís de, Rhythmas de Luís de Camoes, divididas em cinco partes, Lisboa, por Manoel de Lyra, a custa de Estevão Lopez, 1595.

Camões, Luís de, Rimas de Luís de Camões. Accrescentadas nesta segunda impressão, Lisboa, por Pedro Crasbeeck, a custa de Estevão Lopez, 1598.

Canonica-de Rochemonteix, Elvezio, El poliglotismo en el teatro de Lope de Vega, Kassel, Edition Reichenberger, 1991.

Extremera, Nicolás, «La censura a Os Lusíadas en el siglo xvi», Límite, 9, 2015, pp. 215-239.

Góngora, Luis de, Sonetos, ed. Biruté Ciplijauskaité, Madison, The Hispanic Seminary of Medieval Studies, 1981.

Góngora, Luis de, Sonetos completos, ed. Biruté Ciplijauskaité, Madrid, Castalia, 1990.

Herrera, Fernando de, Anotaciones a la poesía de Garcilaso, ed. Inoria Pepe y José María Reyes, Madrid, Cátedra, 2001.

Horacio, Christophori Landini florentini in Q. Oratii Flacci carmina interpretationes, Venetia, por Reinaldo de Novimagio, 1483.

Horacio, Odas. Canto secular. Epodos, trad. José Luis Moralejo, Madrid, Gredos, 2007.

Horacio, Quinti Horatii Flacci carmina, Venezia, apud Aldum Romanum, 1501.

Horacio, Sus obras con la declaración magistral en lengua castellana, por el doctor Villén de Biedma, en Granada, por Sebastián de Mena, a costa de Juan Díez, 1599.

Hortis, Attilio, Catalogo delle opere di Francesco Petrarca esistenti nella Petrarchesca Rossettiana di Trieste, Trieste, Stabilimento tipografico Appolonio e Caprin, 1874.

Knapp, William I. (ed.), Las obras de Juan Boscán repartidas en tres libros, Madrid, Librería de M. Murillo, 1875.

Marsand, Antonio, Biblioteca petrarchesca formata, posseduta, descritta ed illustrata dal professore Antonio Marsand, Milano, per Paolo Emilio Giusti, 1826.

Meninni, Federigo, Il ritratto del sonetto e della canzone, in Venetia, appresso li Bertani, 1678.

Pérez López, José Luis, «Lope, Medinilla, Cervantes y Avellaneda», Criticón, 86, 2002, pp. 41-71.

Petrarca, Francesco, Le cose volgari di messer Francesco Petrarcha, ed. Pietro Bembo, Vinegia, nelle case d’Aldo Romano, 1501.

Petrarca, Francesco, Francisci Petrarchae florentini… Opera quae extant omnia, Tomus quartus, I sonetti e le canzoni et i Triomphi, Basilea, excudebat Henrichus Petri, 1554.

Petrarca, Francesco, Francisci Petrarchae florentini… Opera quæ extant omnia, tomus iiii, Basilea, per Sebastianum Henricpetri, 1581.

Petrarca, Francesco, Il Petrarca, Lione, per Giovan di Tournes, 1545.

Petrarca, Francesco, Il Petrarca con dichiarazioni non piu stampate, Lyone, appresso Gulielmo Rovilio, 1558.

Petrarca, Francesco, Il Petrarca. Con la dichiaratione del vero giorno del suo innamoramento, Lyone, appresso Gulielmo Rovillio, 1564.

Petrarca, Francesco, Il Petrarca con l’espositione d’Allessandro Vellutello di nuovo ristampato, Venezia, Vincenzo Valgrisi, 1560.

Petrarca, Francesco, Il Petrarca con nuove spositioni, Lyone, appresso Gulielmo Rovillio, 1564.

Petrarca, Francesco, Il Petrarca con nuove spositioni, Lyone, appresso Gulielmo Rovillio, 1574.

Petrarca, Francesco, Il Petrarca con nuove spositioni, Venetia, appresso Giorgio Angelieri, 1586.

Petrarca, Francesco, Il Petrarcha colla spositione di misser Giovanni Andrea Gesualdo, Vinegia, per Giovann’Antonio di Nicolini e fratelli da Sabbio, 1533.

Petrarca, Francesco, Il Petrarcha con l’espositione d’Allessandro Vellutello e con molte altre utilissime cose in diversi luoghi di quella nuovamente da lui aggiunte, Vinegia, per Bernardino de Vidali, 1528.

Petrarca, Francesco, Sonetti, canzoni e triomphi di messer Francesco Petrarcha con la spositione di Bernardino Daniello Da Lucca, Vinegia, nelle case di Giovanniantonio de Nicolini da Sabbio, 1541.

Profeti, Maria Grazia, Per una bibliografia di Lope de Vega. Opere non drammatiche a stampa, Kassel, Edition Reichenberger, 2002.

Profeti, Maria Grazia, «El micro-género de los sonetos de sátira literaria y Quevedo», La Perinola. Revista anual de investigación quevediana, 8, 2004, pp. 375-395.

Roquain, Alexandre, «Lope de Vega et l’Arioste. Une histoire d’impresa/empresa», en Rivalités de plumes entre Espagne et Italie. XVe-XVIIe siècles, coord. Nathalie Dartai-Maranzana y Jean-François Lattarico, Paris, Classiques Garnier, 2018, pp. 135-157.

Sánchez Portero, Antonio, «Un soneto revelador: conexión entre Avellaneda y Liñán de Riaza», Lemir, 12, 2008, pp. 289-298.

Tasso, Torquato, Gerusalemme liberata, introduzione e cura di Claudio Gigante, commento e introduzioni ai canti di Tancredi Artico, Milano, Mondadori, 2022.

Tasso, Torquato, Gierusalemme liberata, [ed. Febo Bonnà], Ferrara, Vittorio Baldini, 1581.

Vega, Garcilaso de la, Las obras del excelente poeta Garcilaso de la Vega, Salamanca, en casa de Matías Gast, a costa de Simón Borgoñón, 1569.

Vega, Garcilaso de la, Obra poética y textos en prosa, ed. Bienvenido Morros, estudio preliminar de Rafael Lapesa, Barcelona, Crítica, 1995.

Vega, Garcilaso de la, Obras de Garcilaso de la Vega con anotaciones de Fernando de Herrera, en Sevilla, por Alonso de la Barrera, 1580.

Vega, Garcilaso de la, Obras del excelente poeta Garci Laso de la Vega, ed. Francisco Sánchez [el Brocense], Salamanca, por Pedro Laso, 1574.

Vega, Lope de, La hermosura de Angélica, ed. Marcella Trambaioli, Madrid / Frankfurt am Main, Iberoamericana / Vervuert, 2005.

Vega, Lope de, La Santa Liga, ed. Juan Udaondo Alegre, en Comedias. Parte XV, coord. Luis Sánchez Laílla, Madrid, Gredos, 2016, I, pp. 689-874.

Vega, Lope de, Rimas, ed. Felipe B. Pedraza Jiménez, [Cuenca], Universidad de Castilla-La Mancha, 1993-1994, 2 vols.

Vega, Lope de, Rimas, ed. Antonio Sánchez Jiménez y Fernando Rodríguez-Gallego, Madrid, Real Academia Española, 2022.

Vega, Lope de, Rimas humanas y otros versos, ed. Antonio Carreño, Barcelona, Crítica, 1998.

Descargas

Publicado

2025-06-07

Número

Sección

Voces y ecos en la transición a la Modernidad